Phần 1: Triển lãm Hồi ức Nam Sơn – Dấu ấn giao thoa đông tây
Trong dòng chảy mỹ thuật Việt Nam, danh họa Nam Sơn (1899–1973) là một tượng đài mở đường, người đã cùng Victor Tardieu (1870–1937) sáng lập Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương – nền tảng của mỹ thuật hiện đại nước ta. Nhân dịp kỷ niệm 100 năm thành lập ngôi trường danh tiếng này, Bảo tàng Nghệ thuật Quang San (QSAM) phối hợp cùng Nhà xuất bản Mỹ thuật và Nhà đấu giá Millon (Pháp) tổ chức Triển lãm Hồi ức Nam Sơn, nhằm tôn vinh di sản của người họa sĩ tiên phong đã đặt nền móng cho hành trình hội nhập nghệ thuật Việt Nam vào dòng chảy thế giới.
Lần đầu tiên tại Việt Nam, 10 tác phẩm tiêu biểu của Nam Sơn được quy tụ trong cùng một không gian trưng bày, tái hiện hơn nửa thế kỷ sáng tạo bền bỉ và phong cách độc đáo của ông. Các sáng tác trải dài trên nhiều chất liệu – từ sơn dầu, phấn đỏ, chì than, khắc gỗ bảy màu, đến mực và màu nước, cho thấy sự đa dạng trong tư duy tạo hình và tinh thần không ngừng khám phá.
Đặc biệt, bức Tĩnh vật Cà chua, Xà lách và Liễn da lươn (1923), sáng tác trước khi Trường Mỹ thuật Đông Dương ra đời được xem là tác phẩm tiên phong, minh chứng cho khả năng dung hòa giữa kỹ thuật hội họa phương Tây và tinh thần thẩm mỹ Á Đông. Ở đó, Nam Sơn đã đặt nền móng cho ngôn ngữ hội họa hiện đại Việt Nam bằng sự nhạy bén trong quan sát, tinh tế trong bố cục và hài hòa trong sắc độ.
Bên cạnh đó, bộ ba tranh Cò Cá (1927) với kỹ thuật khắc gỗ bảy màu độc đáo gợi nhớ truyền thống dân gian Việt nhưng mang cảm quan hiện đại phương Tây; hay Phong cảnh Huế (1926) – tác phẩm màu nước phóng khoáng, nhẹ nhàng, thể hiện tâm hồn tinh tế của người nghệ sĩ giữa đất cố đô. Từ nét phấn đỏ mềm mại trong Chân dung Ông lão (1938) đến đường nét phóng khoáng của Trở về từ vụ gặt (1960), mỗi bức tranh đều chứa đựng câu chuyện riêng, vừa là ký ức cá nhân, vừa là minh chứng cho thời kỳ hình thành bản sắc của hội họa Việt.
Triển lãm diễn ra từ 24/10 đến 02/11/2025 tại Bảo tàng Nghệ thuật Quang San (QSAM), không chỉ là một sự kiện nghệ thuật, mà còn là hành trình trở về với cội nguồn, nơi công chúng được chiêm ngưỡng những tác phẩm từng lưu lạc và nay trở lại trong một bức tranh toàn cảnh – nơi ký ức và di sản hòa quyện trong ánh sáng của hiện tại.
Phần 2: NAM SƠN (1899–1973) – Di sản Mỹ thuật Đông Dương qua tư liệu, lưu trữ và báo chí
Cùng với triển lãm, sự kiện còn đánh dấu lễ ra mắt bộ sách Nam Sơn (1899–1973) – Di sản Mỹ thuật Đông Dương qua tư liệu, lưu trữ và báo chí, công trình nghiên cứu đồ sộ do Ngô Kim Khôi (cháu ngoại của danh họa) biên soạn. Được thực hiện suốt 25 năm, bộ sách gồm hai tập, dày 998 trang, được xuất bản bằng ba ngôn ngữ Việt – Pháp – Anh, do Nhà xuất bản Mỹ thuật cấp phép, phát hành tại Việt Nam và phát hành độc quyền tại Pháp bởi Tập đoàn đấu giá Millon.
Tác phẩm tập hợp hơn 70 tác phẩm quý hiếm cùng 600 hình ảnh tư liệu được sưu tầm từ các bảo tàng, lưu trữ quốc tế và các bộ sưu tập cá nhân. Bộ sách không chỉ là tài liệu quý về Nam Sơn – người thầy, người họa sĩ, người tiên phong của nền mỹ thuật nước nhà – mà còn là tư liệu học thuật quan trọng cho giới nghiên cứu và người yêu nghệ thuật.
Ngô Kim Khôi chia sẻ:
“Qua chứng nhân là mẹ tôi – bà Nguyễn Thị Ngọc Trâm, cùng những tư liệu gia đình và tài liệu tôi sưu tầm tại Việt Nam và Pháp, tôi đã đào bới quá khứ, khơi dậy ký ức và đưa ra ánh sáng một số phận từng bị che khuất bởi những đám mây đen của lịch sử”.
Lời chia sẻ giản dị nhưng đầy xúc cảm ấy phản ánh tinh thần chủ đạo của bộ sách, một hành trình tìm lại ánh sáng cho người nghệ sĩ từng bị lãng quên. Bên trong từng trang sách, người đọc có thể cảm nhận nhịp thở của thời đại, từ không khí khởi nguyên của mỹ thuật Đông Dương, đến câu chuyện hậu trường của những lớp học đầu tiên, nơi Nam Sơn và Victor Tardieu đã gieo những hạt giống khai sáng cho thế hệ danh họa Việt sau này.
Hồi ức Nam Sơn, từ triển lãm đến bộ sách, không chỉ là lời tri ân dành cho một bậc tiền bối, mà còn là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa truyền thống và hiện đại. Trong ánh nhìn hôm nay, di sản của Nam Sơn không chỉ thuộc về lịch sử mỹ thuật, mà còn là nguồn cảm hứng bất tận cho những ai đang tiếp bước con đường sáng tạo, nuôi dưỡng tâm hồn Việt trong dòng chảy nghệ thuật thế giới.
