Với sự phong phú về khí hậu, hệ sinh thái và văn hóa, quốc gia này trở thành không gian lý tưởng cho sự sinh tồn của muôn loài và cho các nỗ lực bảo tồn thiên nhiên. Hiện nay, Cơ quan Vườn Quốc gia Tự nhiên Colombia đang quản lý một phần lớn tài nguyên thiên nhiên và di sản văn hóa vô giá của đất nước.
Vườn Quốc gia Tự nhiên Los Estoraques - Tác giả ảnh: Gabriel Einsenban. Nguồn: Đơn vị Hành chính Đặc biệt phụ trách Hệ thống Vườn Quốc gia Tự nhiên Colombia.
Colombia hiện có 65 khu bảo tồn, bao gồm các vườn quốc gia, khu bảo tồn động thực vật, đặc khu quản lý và một khu vực tự nhiên đặc biệt, tạo thành một mạng lưới bảo tồn chiếm khoảng 19% diện tích lãnh thổ quốc gia, với hơn 38 triệu héc-ta diện tích đất liền và biển. Hệ thống này bao phủ nhiều dạng địa hình và hệ sinh thái quan trọng như rừng mưa nhiệt đới, thảo nguyên, đất ngập nước, rạn san hô và rừng ngập mặn – những không gian nơi sự sống sinh sôi phong phú và bền bỉ.
Vườn Quốc gia Tự nhiên Utría - Nguồn: Đơn vị Hành chính Đặc biệt phụ trách Hệ thống Vườn Quốc gia Tự nhiên Colombia.
Không chỉ mang giá trị cảnh quan đặc sắc, các khu vực này còn giữ vai trò thiết yếu đối với sinh kế của hàng triệu người dân Colombia và đóng góp quan trọng cho phúc lợi toàn cầu. Từ các vườn quốc gia, những dòng sông lớn bắt nguồn, cung cấp khoảng một nửa lượng nước tiêu thụ của cả nước, đồng thời các hệ sinh thái tại đây hấp thụ ước tính 2,3 tỷ tấn khí CO₂, góp phần quan trọng vào nỗ lực toàn cầu trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu.
Hệ thống Vườn Quốc gia Tự nhiên Colombia là nơi cư trú của phần lớn các loài sinh vật đặc trưng của đất nước, bao gồm 81% loài thú, 100% loài thực vật ngập mặn, 64% loài cây lấy gỗ và 58% loài bò sát. Bên cạnh đó, còn có rất nhiều loài đặc hữu chỉ tồn tại trong phạm vi các khu bảo tồn này, làm nên giá trị độc đáo không thể thay thế của hệ sinh thái Colombia.
Vườn Quốc gia Tự nhiên Los Nevados - Tác giả ảnh: Cristian García. Nguồn: Đơn vị Hành chính Đặc biệt phụ trách Hệ thống Vườn Quốc gia Tự nhiên Colombia.
Các vườn quốc gia cũng là không gian sinh sống từ lâu đời của nhiều cộng đồng bản địa, người gốc Phi, người Raizal và Palenquero. Cùng với Chính phủ, các cộng đồng này đã thiết lập những thỏa thuận bảo tồn nhằm hài hòa giữa bảo vệ môi trường và bảo đảm đời sống dân sinh. Ở đây, “bảo tồn” không chỉ mang ý nghĩa sinh thái, mà còn là sự gìn giữ văn hóa, lịch sử và bản sắc cộng đồng.
Việc bảo vệ những không gian thiên nhiên vừa tráng lệ vừa mong manh ấy đòi hỏi một trách nhiệm to lớn. Công tác quản lý các khu bảo tồn cần đến tri thức chuyên môn, sự cam kết lâu dài và tinh thần thấu cảm trong một quốc gia đang nỗ lực xây dựng hòa bình, đồng thời tìm kiếm sự cân bằng giữa phát triển kinh tế – xã hội và bảo vệ di sản tự nhiên. Trách nhiệm của lực lượng kiểm lâm và của toàn xã hội có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc duy trì mối liên kết giữa con người với thiên nhiên, bảo vệ các hệ sinh thái và bảo đảm rằng các thế hệ tương lai tiếp tục được thụ hưởng những giá trị ấy.
Trên khắp các khu rừng rậm, núi cao, thảo nguyên và vùng biển, những người làm công tác bảo tồn – cả nam và nữ – ngày ngày vượt qua điều kiện gian khó để tuần tra, giám sát các loài sinh vật, phòng chống cháy rừng, hỗ trợ cộng đồng, hướng dẫn du khách và đại diện cho chính quyền tại những vùng lãnh thổ mà thiên nhiên và văn hóa gắn bó chặt chẽ. Công việc của họ, cùng với sự chung tay của người dân địa phương, nông dân và cộng đồng bản địa, tạo nên tuyến phòng thủ đầu tiên và bền bỉ nhất trong việc bảo vệ đa dạng sinh học của Colombia. Nếu thiếu đi những nỗ lực bền bỉ ấy, mọi mục tiêu bảo tồn sẽ khó đi vào thực chất. Bảo vệ các vườn quốc gia vì vậy là trách nhiệm chung, đòi hỏi sự tham gia tích cực của toàn xã hội, từ nông thôn đến thành thị.
Sông Caquetá tại Vườn Quốc gia Tự nhiên La Paya - Tác giả ảnh: Cristian Pimiento. Nguồn: Đơn vị Hành chính Đặc biệt phụ trách Hệ thống Vườn Quốc gia Tự nhiên Colombia.
Cách tiếp cận bảo tồn gắn với cộng đồng tại Colombia có nhiều nét tương đồng với thực tiễn ở Việt Nam, nơi các cộng đồng địa phương và đồng bào dân tộc thiểu số lưu giữ những tri thức quý báu và nghề truyền thống gắn liền với thiên nhiên. Tương tự như ở Hội An, Sa Pa hay vùng đồng bằng sông Cửu Long, tại các Vườn Quốc gia Tự nhiên Colombia, văn hóa luôn gắn bó mật thiết với vùng đất và cảnh quan.
Vườn Quốc gia Tự nhiên Los Katíos Tác giả ảnh: Melissa Valenzuela. Nguồn: Đơn vị Hành chính Đặc biệt phụ trách Hệ thống Vườn Quốc gia Tự nhiên Colombia.
Giá trị của các khu bảo tồn Colombia đã được cộng đồng quốc tế công nhận. Khu Bảo tồn Động Thực vật Malpelo và Vườn Quốc gia Tự nhiên Los Katíos được UNESCO ghi danh là Di sản Thiên nhiên Thế giới. Dãy núi Chiribiquete được công nhận là Di sản Hỗn hợp Thế giới nhờ hội tụ đồng thời giá trị tự nhiên và văn hóa đặc biệt. Mỗi vườn ươm, mỗi chương trình phục hồi hệ sinh thái và mỗi thỏa thuận với cộng đồng tiếp tục củng cố sứ mệnh của Colombia với tư cách là quốc gia gìn giữ vẻ đẹp tự nhiên cho hiện tại và tương lai. Các Vườn Quốc gia Tự nhiên là di sản chung của toàn xã hội, kết nối các thế hệ và nhắc nhở rằng bảo vệ đa dạng sinh học cũng chính là bảo vệ sự sống còn của con người.
Vườn Quốc gia Tự nhiên Sierra de Chiribiquete - Nguồn: Đơn vị Hành chính Đặc biệt phụ trách Hệ thống Vườn Quốc gia Tự nhiên Colombia.
Tham quan một vườn quốc gia tại Colombia mang đến những trải nghiệm toàn diện: đi bộ trên các tuyến đường mòn, cắm trại giữa rừng sâu, lắng nghe tiếng chim vào lúc bình minh hay cùng sinh hoạt với cộng đồng địa phương. Những hoạt động này giúp con người, đặc biệt là các gia đình và du khách, kết nối trở lại với thiên nhiên, tương tự như các chuyến dã ngoại, cắm trại và đạp xe sinh thái đang ngày càng phổ biến tại Việt Nam. Du lịch sinh thái tại Colombia được xác định là một chiến lược bảo tồn, mang tính giáo dục và phát triển bền vững, đồng thời tôn trọng các giá trị văn hóa bản địa. Đối với du khách quốc tế, đây không chỉ là cơ hội khám phá một quốc gia siêu đa dạng sinh học, mà còn là dịp tìm hiểu về cách bảo tồn có thể củng cố bản sắc và phúc lợi cộng đồng. Hiện nay, Colombia có 36 vườn quốc gia mở cửa phục vụ du lịch sinh thái.
Trước những thách thức toàn cầu của khủng hoảng khí hậu và suy giảm đa dạng sinh học, Colombia đã cam kết thực hiện mục tiêu 30x30, theo đó nâng diện tích các khu bảo tồn lên ít nhất 30% lãnh thổ vào năm 2030. Quốc gia này đồng thời giữ vai trò dẫn dắt mạng lưới REDPARQUES gồm 19 nước Mỹ Latinh và duy trì hợp tác quốc tế nhằm bảo vệ các hệ sinh thái trọng yếu. Những cam kết ấy phản ánh những giá trị mà Colombia và Việt Nam cùng chia sẻ: sự tôn trọng đối với thiên nhiên, vai trò trung tâm của cộng đồng nông thôn và khát vọng phát triển bền vững để gìn giữ cả văn hóa lẫn tài nguyên cho các thế hệ tương lai.
Vườn Quốc gia Tự nhiên Chingaza - Nguồn: Đơn vị Hành chính Đặc biệt phụ trách Hệ thống Vườn Quốc gia Tự nhiên Colombia.
Khu Bảo tồn Thực vật và Động vật Hoang dã Los Flamencos - Tác giả ảnh: Gabriel Einsenban. Nguồn: Đơn vị Hành chính Đặc biệt phụ trách Hệ thống Vườn Quốc gia Tự nhiên Colombia.
Các Vườn Quốc gia Tự nhiên Colombia là nơi thiên nhiên và văn hóa gặp gỡ, bổ trợ và làm giàu cho nhau. Chúng mang đến cơ hội để con người tạm dừng, hít thở và học hỏi từ tri thức của cộng đồng bản địa cũng như từ sức sống bền bỉ của các hệ sinh thái trong một thế giới ngày càng đô thị hóa và hối hả. Đối với độc giả Việt Nam – một đất nước giàu cảnh quan và truyền thống văn hóa – thông điệp này mang ý nghĩa đặc biệt sâu sắc: bảo vệ đa dạng sinh học cũng chính là bảo vệ bản sắc, văn hóa và tương lai của mỗi gia đình và của cả cộng đồng./.
Luisz Olmedo Martínez Zamora - Tổng Giám đốc Ban Quản lý Vườn Quốc gia Tự nhiên Colombia
