Luôn có hơn một lý do để đến thủ đô của Cộng hòa Séc, Praha, trong số đó nhất định phải kể đến chiếc đồng hồ Thiên văn Prague, hay còn gọi là Prague Orloj, đứng sừng sững giữa quảng trường Phố cổ (hay quảng trường con gà) và đã hoạt động liên tục trong hơn 600 năm. Vẻ ngoài của nó có thể khiến cho rất nhiều người cảm thấy choáng ngợp và thật không công bằng nếu chỉ gọi kiệt tác này là đồng hồ. Từng chuyển động của chiếc bánh răng, từng hình tượng điêu khắc đều kể lại câu chuyện của một thời trung cổ huy hoàng, đồng thời truyền tải thông điệp về sự trân trọng dành cho những giá trị di sản lâu đời.
Đồng hồ thiên văn Prague Orloj trên tòa thị chính giữa quảng trường Phố cổ. Ảnh: Prague
Lịch sử hình thành và phát triển
Được cho là xây dựng và chế tạo từ năm 1410, Prague Orloj là đồng hồ thiên văn cổ thứ ba sau đồng hồ trong nhà thờ Lund, Thụy Điển và tuyệt tác The Gros Horloge, Pháp và cổ nhất vẫn còn hoạt động trên thế giới. Qua nhiều thế kỷ, công trình đã trải qua không ít lần sửa chữa, cải tạo và trùng tu để duy trì vẻ đẹp cũng như chức năng hiển thị các thông số thiên văn một cách chính xác. Những lần trùng tu lớn, được thực hiện bởi các nghệ nhân và kiến trúc sư danh tiếng, chú trọng ứng dụng những tiến bộ kỹ thuật hiện đại nhằm bảo vệ và giữ gìn nét hoài cổ của di sản này cho các thế hệ sau. Chẳng hạn, phần phía dưới thể hiện lịch ngày, tháng và các cung hoàng đạo của đồng hồ Prague hiện nay là một bản sao thay thế bản gốc cho bản gốc do họa sĩ người Séc Josef Mánes thực hiện. Công tác bảo tồn này kéo dài đến 10 năm, chính thức hoàn thành và chuyển bản gốc về lưu trữ tại Bảo tàng Praha vào năm 1880.
Ảnh: Steve Collis
Thiết kế và cơ chế hoạt động
Về mặt kỹ thuật, đồng hồ bao gồm ba bộ phận chính: Mặt đồng hồ thiên văn, tượng trưng cho vị trí của Mặt Trời và Mặt Trăng trên bầu trời, thời điểm mặt trời mọc và mặt trời lặn, đường hoàng đạo và hiển thị giờ theo các cách tính khác nhau. Hai cửa sổ hoạt cảnh “Bước chân của các Tông đồ”: một bộ máy gồm các nhân vật Tông đồ di chuyển và những bức tượng hoạt động báo hiệu thời điểm chuyển giao giữa các giờ. Mặt đồng hồ phía dưới thể hiện lịch ngày, tháng và các cung hoàng đạo.
Đứng từ xa, có thể nhìn rõ bốn tác phẩm điêu khắc ở hai bên mặt đồng hồ thiên văn: người cầm gương tượng trưng cho sự phù phiếm; người cầm gậy và túi tiền là biểu hiện của lòng tham; bộ xương với một chiếc đồng hồ cát đếm giờ tượng trưng cho cái chết, nhắc nhở chúng ta về số phận không thể tránh khỏi và người chơi đàn mandolin tượng trưng của niềm vui. Những bức tượng này thể hiện đặc điểm của con người, bao gồm cả mặt tiêu cực lẫn tích cực và kết thúc không thể tránh.
Ảnh: Amazing Czechia
Bên dưới phần đồng hồ lịch cũng có những tác phẩm điêu khắc thú vị. Bốn bức tượng mô tả bốn lĩnh vực quan trọng trong cuộc sống: người cầm sách tượng trưng cho khoa học, người cầm thanh kiếm là công lý, tượng cầm chiếc lông vũ tượng trưng cho triết học và tượng cầm kính thiên văn tượng trưng cho thiên văn học.
Ảnh: Martin Frouz
Ảnh: Gklka
Kết cấu mặt đồng hồ chính cực kỳ phức tạp, có ba vòng chính. Ở mép ngoài cùng, nền đen với các chữ số màu vàng thể hiện giờ Czech cổ, còn được gọi là giờ Bohemian cổ hoặc giờ Ý, tính ngày bắt đầu từ lúc mặt trời lặn. Ở vòng giữa đầy màu sắc hiển thị giờ Babylon chính là khái niệm 60 phút, 24 giờ ngày nay bằng chữ số La Mã bằng vàng (I – XI lặp lại hai lần). Đặc biệt, cách tính thời gian Babylon thay đổi tùy theo mùa, tức là vào mùa hè dài hơn mùa đông. Đồng hồ Prague là chiếc duy nhất trên thế giới hiển thị được điều này.
Ảnh: Andrew Shiva
Các màu sắc khác nhau đại diện cho bình minh, ban ngày và ban đêm… với trái đất ở vị trí trung tâm vì người ta tin rằng trong những khoảnh khắc nhất định trái đất sẽ là trung tâm của vũ trụ. Ngoài ra, còn có một vòng hoàng đạo, mặt số thiên văn nằm trên mặt đồng hồ. Mặt số có mặt trời bằng vàng trên đỉnh, hiển thị vị trí của mặt trời hoặc đường hoàng đạo khi đi qua các chòm sao.
Ảnh: Tư liệu
Kim Mặt trăng được trang bị một cơ chế độc nhất để biểu thị những thay đổi hình dáng của mặt trăng khi quay xung quanh Trái Đất. Ảnh: Gyulfox
Cơ chế bên trong kim Mặt trăng. Ảnh: W.Rebel
Ý nghĩa của những biểu tượng trên mặt đồng hồ chính. Ảnh: Tư liệu
Phần trên cùng của đồng hồ có hai cửa sổ. Bên trong những cửa sổ này là hình 12 Tông đồ của Chúa Giêsu. Mỗi giờ, từ 09:00 đến 21:00, bộ xương rung chuông và xoay chiếc đồng hồ cát là lúc các cửa sổ mở ra và 12 Tông đồ xuất hiện theo thứ tự. Đây là thời điểm du khách tập trung đông nhất để ngắm chiếc đồng hồ Prague Orloj này. Hoạt cảnh kết thúc với tiếng gáy của con gà trống trên cửa sổ (lý do nơi này được gọi là quảng trường con gà), đánh dấu sự khởi đầu của những điều mới mẻ và tốt đẹp.
Ảnh: Ludek
Ảnh: Sebaso
Ý nghĩa văn hóa và du lịch
Prague Orloj là biểu tượng của thành phố Prague và là điểm đến không thể bỏ qua cho những ai yêu thích tìm hiểu văn hóa và lịch sử qua những hình ảnh biểu tượng. Công trình không chỉ thu hút hàng triệu lượt khách tham quan mỗi năm mà còn là nguồn cảm hứng bất tận cho các nghệ sĩ, nhà thiết kế và những người đam mê kiến trúc bởi nó gợi nhớ về một thời kỳ khi con người dùng trí tuệ và nghệ thuật tinh xảo để chinh phục thời gian.
Ảnh: Tư liệu
Thực hiện: Thùy Như
Xem thêm:
Ngũ Phụng Lâu uy nghi trên bản đồ Á Đông
Tranh tường: Lịch sử, kỹ thuật và sự hồi sinh của một di sản nghệ thuật
Đồng hồ Lebond Siza của kiến trúc sư Álvaro Siza
