Ikebana là nghệ thuật cắm hoa truyền thống Nhật Bản được hình thành từ thế kỷ VII. Không đơn thuần là hoạt động cắm hoa, nó còn ẩn chứa nhiều triết lý sâu sắc về phong cách sống, mối quan hệ với thiên nhiên cũng như tư duy thẩm mỹ.
Lịch sử của Ikebana
Tên gọi Ikebana (生け花) được ghép bởi hai từ “ike” (生け) mang nghĩa “sinh” và “bana” (花) là “hoa”. Đặt hai từ cạnh nhau, người Nhật muốn nói rằng Ikebana là nghệ thuật biến những bông hoa trở nên sống động hơn. Hình thức nghệ thuật này cũng được biết đến dưới cái tên kadō (華道) – “hoa đạo”.
Nền tảng ra đời của Ikebana là tư tưởng tôn thờ tự nhiên trong Thần đạo – tôn giáo truyền thống của Nhật Bản với hình thức cúng tế thần linh bằng hoa cỏ. Cho đến khi Phật giáo du nhập xứ Phù Tang ở thế kỷ VII, việc cắm hoa theo phong cách đơn giản đã được người dân thực hiện để dâng lên Đức Phật. Sau đó, hình thức cắm hoa dần trở nên cầu kỳ hơn với những nguyên tắc và quy chuẩn nhất định. Chính điều ấy đã ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của nghệ thuật cắm hoa Ikebana đầy tinh tế.
Ngày nay, Ikebana là hình thức cắm hoa chú trọng màu sắc và cách bài trí, làm bật lên ý nghĩa biểu trưng của “thiên”, “địa”, “nhân” trong tạo hóa; đồng thời tập trung vào yếu tố nghệ thuật thị giác để truyền tải cảm xúc đến người thưởng thức.
Vẻ đẹp hội tụ trong những bình hoa
Có thể nói, mỗi bình hoa theo trường phái Ikebana giống hệt một bức tranh hay tác phẩm điêu khắc sống động. Với các chất liệu gồm hoa, cành lá và bình cắm được lựa chọn cẩn thận, tâm điểm của tác phẩm đến từ màu sắc hài hòa, hình dáng tự nhiên, đường nét duyên dáng và ý nghĩa tiểm ẩn trong toàn bộ cách sắp xếp.
Dù có bao nhiêu cách cắm đi chăng nữa, Ikebana vẫn đảm bảo tuân thủ một số nguyên tắc nhất định để khắc họa tư duy thẩm mỹ và triết lý sống của người dân xứ hoa anh đào. Điều đáng nói là những nguyên tắc dưới đây tưởng chừng mâu thuẫn nội tại, song lại hòa hợp một cách kỳ lạ trong bình hoa Ikebana.
“Less is more”: Trái ngược với phương Tây ưa kết hợp nhiều loại hoa với số lượng lớn để tạo ấn tượng, Ikebana hướng đến sự tối giản trong cả cấu trúc lẫn không gian trưng bày. Do đó, không khó bắt gặp một vài khoảng trống cần thiết để khơi dậy sự hài hòa cho cả bình hoa.
Sự cân bằng bất đối xứng: Chính sự bất đối xứng đôi khi lại khiến tổng thể tác phẩm trông cân bằng hơn, thậm chí tạo ra hình thức có “1-0-2”. Điều này cũng mang lại sức sống cho những bông hoa và chiều sâu trong cách cắm. Vì thế, người thực hành Ikebana thường sử dụng tỷ lệ 3/7 thay vì 5/5 cho bình hoa.
Cách xếp đặt gắn với ý nghĩa: Mỗi vật liệu được sử dụng đều trải qua quá trình cân nhắc, tính toán kỹ lưỡng trước khi cắm. Chẳng hạn, ngụ ý quá khứ thì dùng hoa nở hết, trái cây khô hay lá cây khô, ngụ ý tương lai thì dùng nụ hoa để bày tỏ hy vọng v.v.
Nguyên tắc In và Yo (Âm và Dương): Âm và Dương trong quan niệm Nhật Bản là sự đối lập, hoàn thiện lẫn nhau và điều này được thể hiện rõ trong mỗi bình hoa.
Để hoa rơi tự nhiên: Đây là tinh thần “wabi sabi” – vẻ đẹp của sự không hoàn hảo mà người Nhật rất coi trọng. Điều này một mặt thể hiện sự tinh tế, sâu sắc và sống động của tác phẩm Ikebana, một mặt cho thấy triết lý về sự vô thường, tức nắm bắt vẻ đẹp thoáng qua của sự vật.
Triết lý của một “nghệ thuật sống”
Trân trọng thiên nhiên: “Một thân cây không bao giờ chết” – đó là minh chứng của việc người Nhật luôn yêu quý và biết ơn vạn vật trong thế giới tự nhiên quanh mình.
Ikebana không chỉ là “sợi dây” kết nối người cắm với những bông hoa trong bình, mà còn mở rộng mối liên hệ đến thiên nhiên bên ngoài. Thiên nhiên nhờ có Ikebana càng trở nên xinh đẹp, cuốn hút với vẻ đẹp bẩm sinh mà tạo hóa ban tặng. Trong khi đó, Ikebana “mượn” thiên nhiên để gửi gắm những ý nghĩa tượng trưng cho các khía cạnh khác nhau của cuộc sống. Có thể nói, đây là mối giao hòa bền chặt giữa con người và thiên nhiên, với “cầu nối” truyền thống là nghệ thuật cắm hoa Ikebana.
Lối sống cân bằng, tối giản: Ikebana cũng thể hiện tầm quan trọng của sự cân bằng, tối giản trong việc cắm hoa nói riêng và đời sống con người nói chung. Nét đẹp của mỗi bình hoa theo phong cách Ikebana thực chất là vẻ đẹp vốn có của tự nhiên – gần gũi, mộc mạc nhưng thanh cao, duyên dáng. Sự giản đơn trong trường hợp này lại đạt được hiệu quả tuyệt đối về tính thẩm mỹ và cảm giác nhận lại khi đứng trước một tác phẩm Ikebana.
Liệu pháp tinh thần: Nếu từng trồng hoa hoặc cắm hoa, bạn sẽ dễ dàng hiểu được lý do tại sao Ikebana là một liệu pháp tinh thần tuyệt vời. Ngắm nhìn hình dáng và màu sắc bông hoa, rồi quyết định đặt chúng vào một chiếc bình – Tất cả hành động ấy là cách giản đơn nếu muốn tìm kiếm bình an và hạnh phúc trong sâu thẳm tâm hồn.
Không quá lời khi ví Ikebana là nghệ thuật thiền định với hoa. Trong lúc cắm hoa, mỗi người là một nghệ sĩ đang tập trung vào những điều hiện diện ngay tại thời điểm đó. Họ cũng huy động khả năng sáng tạo, mắt thẩm mỹ, trí tưởng tượng v.v để làm nên tác phẩm ưng ý. Điều này thúc đẩy cơ thể giải phóng căng thẳng và phát triển tài năng của mỗi cá nhân, từ đó khiến chúng ta vui vẻ hơn trong hoạt động thường ngày.
