Nếu có một nhà thiết kế nào sở hữu một danh mục thiết kế phản ánh được các phong trào nghệ thuật và các giai đoạn biến động nổi bật toàn cầu trong thế kỷ qua thì đó chính là Yrjö Kukkapuro. Cuộc đời ông chứng kiến cuộc cách mạng nhựa những năm 1960, cuộc nổi loạn hậu hiện đại những năm 1980 và sự phát triển của công nghệ cắt CNC vào những năm 1990. Ông cũng là người tiên phong trong việc chuyển các hoạt động sản xuất sang Trung Quốc cũng như ứng dụng công nghệ trong sáng tạo. Cứ mỗi thập kỷ, nhà thiết kế người Phần Lan lại củng cố di sản của mình với tư cách là một trong những tên tuổi lẫy lừng của làng thiết kế hiện đại.
Nhà thiết kế Yrjö Kukkapuro nổi tiếng với câu hỏi: “Liệu thiết kế một chiếc ghế không thể ngồi thoải mái thì có nghĩa lý gì?” Ảnh: Studio Kukkapuro
Sinh ra ở Viipuri vào năm 1933, Yrjö Kukkapuro là một trong những nhà thiết kế hậu hiện đại Phần Lan thành công nhất trên trường quốc tế. Ông tốt nghiệp ngành kiến trúc sư nội thất tại Học viện Nghệ thuật Công nghiệp ở Helsinki vào năm 1958 và thành lập văn phòng thiết kế Studio Kukkapuro vào năm 1959. Ngoài việc tạo ra các tác phẩm thiết kế nổi tiếng và từng đoạt giải thưởng, ông còn là một giáo viên, giáo sư và hiệu trưởng từ những năm 1960 đến những năm 1990.
Di sản đáng tự hào của Yrjö Kukkapuro gồm nhiều thiết kế bất hủ, cho đến ngày nay vẫn được sử dụng rộng rãi trong không gian dân dụng lẫn công cộng, từ trường học, thư viện đến bệnh viện hay ngân hàng, đặc biệt tại Phần Lan quê hương của ông. Thư viện Trung tâm Oodi của Helsinki do văn phòng ALA architects thiết kế năm 2018 có ghế CNC và ghế bập bênh A500 trong phòng đọc sách ở tầng hai Thư viện Kaisa dùng ghế Moderno. Tuy nhiên, nổi bật nhất phải kể đến chiếc ghế Karruselli, được tạp chí The New York Times công nhận là chiếc ghế thoải mái nhất thế giới vào năm 1974.
Ghế CNC tại Thư viện Trung tâm Oodi. Ảnh: Studio Kukkapuro
Tài năng của Yrjö Kukkapuro được bộc lộ từ thuở bé tại miền đông Phần Lan. Ông lớn lên trong gia đình có cha là một thợ xây, một họa sĩ còn mẹ là một người thợ may. Trải qua những ngày thơ ấu được cùng cha đóng thuyền và đạp xe, cùng mẹ khâu vá, sự khéo léo và tình yêu cái đẹp trong ông được hình thành. Bên cạnh văn phòng kiến trúc, ông còn thành lập một xưởng đóng đồ nội thất có tên Moderno, chuyên chế tác những món đồ mang phong cách Scandinavian điển hình. Một trong những dự án làm nên tên tuổi của ông từ căn xưởng này là bộ sưu tập sáu món đồ có thiết kế đột phá mà cho đến nay vẫn được sản xuất ở nhiều công ty, cụ thể là Lepo Product ở Phần Lan và Avarte ở Trung Quốc.
Nhà thiết kế Yrjö Kukkapuro lúc trẻ. Ảnh: Wikimedia Commons
Juhani Lemmetti, nhà sưu tập đồ nội thất của Yrjö Kukkapuro, đồng thời là người sáng lập phòng trưng bày Lemmetti ở Helsinki, chia sẻ: “Ngồi trên ghế do Yrjö Kukkapuro thiết kế giống như một liệu pháp trị liệu, như thể mọi sự tập trung khi thiết kế của ông ấy đổ dồn phần lưng dưới của người ngồi vậy.” Nhà thiết kế hồi tưởng lại rằng nhờ một bài giảng về công thái học đã ảnh hưởng đến cách tiếp cận của ông. “Nó khiến tôi nhận ra việc chế tạo đồ nội thất có khía cạnh sinh lý và khoa học và từ đó trở thành một phần không thể thiếu trong công việc của tôi.”
Một ví dụ của việc ưu tiên sức khỏe trong thiết kế đó là sự ra đời của chiếc ghế Karuselli. Trong khi quá trình nghiên cứu, nhà thiết kế đã quấn lưới thép quanh mình, tạo khuôn thạch cao cho cơ thể trong tư thế nằm dài, điêu khắc xung quanh nó cho đến khi có được phom dáng như ý, từ đó chế tạo mẫu nguyên bản bằng sợi thủy tinh. Sau bốn năm thử nghiệm, Karuselli được sản xuất vào năm 1964 và thành công ngay lập tức.
Ghế Karuselli. Ảnh: Tư liệu
Thành công trong những sáng tạo của Yrjö Kukkapuro cũng đến từ sự giúp sức của vợ ông, Irmeli, một nghệ sĩ đồ họa. Không chỉ đưa ra những góp ý có giá trị trong thiết kế, bà còn là người mẫu thử nghiệm những mẫu thử ban đầu của ông. Nhà thiết kế chia sẻ: “Bà ấy nhỏ người hơn tôi nên chúng tôi có thể có được các cảm nhận khác nhau trên cùng một sản phẩm.”
Yrjö Kukkapuro đến Trung Quốc lần đầu tiên vào năm 1997, theo lời mời của kiến trúc sư và học giả Fang Hai, để giảng dạy về thiết kế đương đại trong các trường đại học. Đây là khởi đầu của một chương mới trong sự nghiệp của ông. Tại đây, Yrjö làm việc với thợ mộc bậc thầy Yin Hongqian để tạo ra bộ sưu tập East West, một loạt ghế kết hợp những đường nét gọn gàng với tre sơn mài và đồ mộc Trung Quốc. Những thiết kế này cùng với những món đồ cổ do Avarte sản xuất đã tràn ngập thị trường Trung Quốc và khiến danh tiếng của Yrjö Kukkapuro càng được lan rộng.
Ghế Experiment được thiết kế năm 1982 và được thương hiệu Hem tái sản xuất vào năm 2021. Ảnh: Hem
Giai đoạn đó cũng là lúc Phần Lan dần hồi phục kinh tế sau cuộc suy thoái vào cuối thập niên 1980 và trọng tâm của quốc gia đã chuyển sang thiết kế sinh thái. Yrjö Kukkapuro từng tạo ra một bộ sưu tập gỗ làm bằng gỗ cơm cháy, một loại vật liệu ít được quan tâm và ưa chuộng. Khi đem chúng đến một triển lãm tại Berlin, ông đã nhận được nhiều lời tán dương, trong đó quan trọng nhất là sự công nhận tư cách là một nhà thiết kế quốc tế.
Khi bảo tàng thiết kế của Helsinki mời ông tạo ra một loạt ghế có hình thù bắt mắt vào năm 1993, Yrjö Kukkapuro đã mời bạn của mình là nhà thiết kế đồ họa quá cố người Phần Lan Tapani Aartomaa, để cùng nhau tạo ra bộ sưu tập Tattooed làm bằng ván ép với những khẩu hiệu táo bạo và họa tiết bắt mắt về cây cối, rồng và hổ.
Thiết kế trong bộ sưu tập Tattooed. Ảnh: Artek
Vào ngày 8/2/2025, Yrjö Kukkapuro đã qua đời tại nhà riêng ở Kauniainen ở tuổi 90. Di sản của ông để lại không chỉ là những thiết kế bất hủ mà còn là tinh thần lao động không ngừng nghỉ trong suốt hơn 70 năm hoạt động trong lĩnh vực sáng tạo cho đời sống.
Studio tại nhà riêng hiện lưu trữ các thiết kế của Yrjö Kukkapuro, sẽ trở thành bảo tàng của ông vào năm sau. Ảnh: Hem
Thực hiện: Hoàng Lê
Xem thêm
Aga Khan: Tầm nhìn và lòng nhân ái
Nhà phục chế Greg Powlesland và sứ mệnh hồi sinh những cổ vật bị lãng quên
Muôn màu Iris Apfel
